Tuy nhiên, con đường phát triển của kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều rào cản – đặc biệt là những rào cản về thể chế và pháp lý. Trong khi đó, pháp luật – nếu được xây dựng hợp lý và thực thi hiệu quả – sẽ trở thành “bệ đỡ” vững chắc giúp kinh tế tư nhân phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào công cuộc hiện đại hóa đất nước. Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ hướng đến một nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập sâu rộng, câu hỏi đặt ra là: Pháp luật đã thật sự trở thành động lực thúc đẩy kinh tế tư nhân chưa? Và đâu là những khoảng trống cần lấp đầy để thể chế pháp lý thực sự đồng hành cùng doanh nghiệp tư nhân?
Giàu tiềm năng, nhưng cũng không ít khó khăn
Kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã có những bước phát triển rõ rệt và để lại dấu ấn mạnh mẽ trong bức tranh tổng thể của nền kinh tế quốc dân. Với tinh thần sáng tạo, dám nghĩ dám làm và khả năng thích nghi nhanh với điều kiện thị trường, khu vực này đã và đang đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Trong năm 2024, cả nước có hơn 157,2 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới với tổng số vốn đăng ký hơn 1.547.000 tỷ đồng. Đây là con số kỷ lục, phản ánh sự năng động và sức sống mạnh mẽ của khu vực kinh tế tư nhân. Ngoài ra, khu vực doanh nghiệp tư nhân đóng góp hơn 65% GDP, cho thấy vai trò quan trọng của khu vực này trong nền kinh tế quốc dân. Với những đóng góp tích cực như vậy, kinh tế tư nhân đang khẳng định vị trí then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
 |
| Kiểm tra sản phẩm trước khi xuất hàng tại Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát. (Ảnh TTXVN) |
Một điểm đáng ghi nhận khác là vai trò của kinh tế tư nhân trong việc mở rộng thị trường và tăng cường kết nối quốc tế. Nhiều doanh nghiệp tư nhân không chỉ tập trung vào thị trường trong nước mà đã vươn ra thị trường khu vực và toàn cầu. Việc chủ động tham gia các hiệp định thương mại tự do, cải thiện năng lực cạnh tranh, và đổi mới mô hình kinh doanh đã giúp khu vực tư nhân tiếp cận tốt hơn với chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời góp phần nâng cao hình ảnh doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Ngoài ra, khu vực tư nhân còn góp phần đáng kể vào việc đổi mới phương thức sản xuất, thúc đẩy công nghệ và sáng tạo. Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) ra đời với các giải pháp công nghệ mang tính đột phá, giải quyết bài toán thực tiễn trong xã hội. Năm 2024, Việt Nam có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó có 2 “kỳ lân” và 11 doanh nghiệp được định giá hơn 100 triệu USD. Đây là tín hiệu tích cực thể hiện nội lực và tiềm năng rất lớn của khu vực này nếu được hỗ trợ và phát triển đúng hướng.
Bên cạnh những thành tựu ấn tượng, khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn, cả từ bên trong lẫn bên ngoài. Những trở lực này không chỉ kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp, mà còn tạo ra khoảng cách lớn giữa tiềm năng và thực tế đóng góp của khu vực này vào nền kinh tế quốc dân.
Trong khi các doanh nghiệp nhà nước thường có ưu thế trong việc tiếp cận đất đai, tín dụng và các cơ chế hỗ trợ, thì phần lớn doanh nghiệp tư nhân –
đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa phải chật vật với những thủ tục hành chính rườm rà và cơ chế “xin-cho” vẫn tồn tại. Việc tiếp cận vốn ngân hàng còn khó khăn do thiếu tài sản thế chấp, hồ sơ tín dụng yếu và quy trình đánh giá tín nhiệm chưa phù hợp với thực tế hoạt động kinh doanh linh hoạt của khu vực kinh tế tư nhân. Tình trạng phải đối mặt với sự cạnh tranh không bình đẳng cũng tạo ra tâm lý bất an và thiếu động lực đầu tư lâu dài cho nhiều doanh nhân trong nước.
Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật dù đang trong quá trình hoàn thiện nhưng vẫn còn thiếu nhất quán, nhiều quy định chưa rõ ràng, dẫn đến tình trạng bị diễn giải tùy tiện bởi các cấp chính quyền khác nhau. Điều này tạo ra rủi ro pháp lý lớn cho doanh nghiệp trong quá trình hoạt động. Chưa kể, phần lớn doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn còn yếu về năng lực quản lý, chiến lược kinh doanh, cũng như khả năng ứng dụng công nghệ trong sản xuất và vận hành. Thiếu đội ngũ nhân lực chất lượng cao, ít có khả năng kết nối và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, nhiều doanh nghiệp vẫn đang hoạt động theo mô hình truyền thống, manh mún và thiếu tính chuyên nghiệp.
Bệ đỡ pháp luật trong phát triển kinh tế tư nhân
Pháp luật đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc định hình và phát triển nền kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp lý không chỉ giúp tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực kinh tế tư nhân. Đối với khu vực tư nhân, việc có một hệ thống pháp lý minh bạch và ổn định là yếu tố tiên quyết giúp các doanh nghiệp yên tâm đầu tư, mở rộng sản xuất và phát triển bền vững.
Các luật như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Sở hữu trí tuệ, và các văn bản dưới luật liên quan thủ tục hành chính, thuế, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đều phải được thực thi một cách công bằng và rõ ràng. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp mà còn giúp tránh tình trạng lạm dụng quyền lực của cơ quan chức năng. Doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thường gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của mình do thiếu kinh nghiệm và nguồn lực.
Trong khi đó, pháp luật cung cấp những công cụ cần thiết như quyền khởi kiện, giải quyết tranh chấp và bảo vệ tài sản trí tuệ, từ đó giúp doanh nghiệp bảo đảm an toàn trong hoạt động kinh doanh. Bảo vệ quyền lợi này sẽ tạo ra niềm tin cho các nhà đầu tư và khuyến khích họ tham gia vào thị trường. Các doanh nghiệp tư nhân cần một sân chơi bình đẳng, nơi họ có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp khác mà không lo ngại về sự ưu đãi không công bằng từ các cơ quan nhà nước hoặc doanh nghiệp nhà nước. Pháp luật sẽ giúp bảo đảm rằng các doanh nghiệp tư nhân không bị đối xử thiên lệch và có quyền cạnh tranh trên cơ sở năng lực và sáng tạo. Điều này không chỉ tạo ra một thị trường cạnh tranh lành mạnh mà còn thúc đẩy các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh nền kinh tế số và công nghiệp 4.0, pháp luật còn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong khu vực tư nhân. Các quy định pháp lý liên quan đến bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, cùng với các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số là rất quan trọng. Những cơ chế pháp lý này không chỉ giúp doanh nghiệp tư nhân giữ vững lợi thế cạnh tranh mà còn tạo ra cơ hội để doanh nghiệp bắt kịp xu thế của nền kinh tế số, từ đó đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế quốc gia.
Thế giới đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các hình thức kinh doanh mới như kinh doanh trực tuyến, kinh doanh theo mô hình chia sẻ (sharing economy), và các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (startups). Những hình thức này đều yêu cầu hệ thống pháp lý phải có sự thay đổi linh hoạt, để có thể thích ứng và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp này phát triển. Pháp luật cần cung cấp các cơ chế phù hợp để thúc đẩy sự sáng tạo, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường kinh doanh mới, đồng thời cũng bảo vệ sự công bằng và minh bạch trong các giao dịch thương mại.
Pháp luật không chỉ là công cụ điều chỉnh hoạt động kinh tế mà còn là yếu tố quan trọng tạo dựng niềm tin và động lực cho sự phát triển bền vững của kinh tế tư nhân. Chính vì vậy, một hệ thống pháp luật mạnh mẽ, minh bạch và công bằng là yếu tố không thể thiếu trong việc thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân ngày càng phát triển, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế Việt Nam.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách thể chế
Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách thể chế là yếu tố quan trọng giúp khu vực tư nhân phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số hiện nay. Pháp luật cần được điều chỉnh, bổ sung và làm rõ các quy định để tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch, công bằng và khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững.
Việc tăng cường thực thi pháp luật và minh bạch hóa bộ máy hành chính là một trong những yếu tố quyết định để tạo ra môi trường kinh doanh công bằng và ổn định cho khu vực tư nhân. Mặc dù Việt Nam đã có nhiều cải cách về mặt pháp lý trong những năm gần đây, song việc thực thi pháp luật đôi khi chưa đầy đủ và còn thiếu minh bạch. Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ các quy định, và tạo ra tình trạng “sức mạnh của các mối quan hệ” ảnh hưởng đến sự cạnh tranh công bằng trên thị trường.
Để khu vực tư nhân phát triển bền vững và không ngừng lớn mạnh, một cơ chế đối thoại minh bạch và hiệu quả giữa Nhà nước và các doanh nghiệp tư nhân là điều cần thiết.
Do đó, cần xây dựng và duy trì các diễn đàn đối thoại giữa Nhà nước và các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nhà nước cũng cần lắng nghe và tiếp thu các ý kiến phản hồi từ doanh nghiệp để điều chỉnh các chính sách phát triển kinh tế sao cho phù hợp hơn với thực tế. Điều này không chỉ giúp cải thiện môi trường kinh doanh mà còn giúp các doanh nghiệp tư nhân có thể đối phó kịp thời với những thay đổi trong chính sách và luật pháp.
Các cơ chế đối thoại cần phải thực sự cởi mở, công khai và bảo đảm tính minh bạch, từ đó tăng cường sự tin tưởng của doanh nghiệp đối với Nhà nước. Cơ chế này sẽ giúp các doanh nghiệp tư nhân nhận được sự hỗ trợ kịp thời từ các cơ quan quản lý nhà nước và tạo ra một nền tảng để cùng nhau tìm ra giải pháp cho các vấn đề khó khăn chung.
Kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam. Không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng, tạo ra việc làm và cải thiện đời sống cho người dân, khu vực tư nhân còn là động lực chính trong việc chuyển đổi mô hình kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, bền vững, một hệ thống pháp luật vững mạnh, minh bạch và công bằng là điều kiện tiên quyết. Pháp luật không chỉ bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp mà còn tạo dựng một môi trường kinh doanh ổn định, công bằng, khuyến khích đổi mới sáng tạo và đầu tư.
Để phát huy tiềm năng của khu vực tư nhân, cần có sự đồng hành và hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội. Chính phủ cần tiếp tục cải cách và hoàn thiện các chính sách, pháp luật, đồng thời cải thiện quy trình hành chính và giảm thiểu rủi ro pháp lý. Các doanh nghiệp tư nhân cần chủ động sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và tuân thủ các quy định pháp luật. Cùng với đó, toàn xã hội cần nhận thức sâu sắc về vai trò của kinh tế tư nhân trong việc xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng, công bằng và bền vững. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ này, chúng ta mới có thể xây dựng một thể chế hiệu quả, hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân và tạo dựng nền tảng vững chắc cho tương lai phát triển của đất nước.
