Sự thật về cửa thiên đàng của dân tộc Thái Tây Bắc

VHDN: Ngày nay người Thái Đen Tây Bắc và các vùng lân cận vẫn giữ tục hỏa táng và để lên được trời, những linh hồn người khi qua đời muốn tiếp tục sống ở một thế giới khác phải đi qua dòng “Nặm Tốc Tát”, tức là thác nước rơi.

Tây Bắc, nơi được biết đến với dãy núi Hoàng Liên sơn sừng sững, những cung đèo được mệnh danh là “tứ đại đỉnh đèo’ huyền thoại của Tây Bắc, như: đèo Khau Phạ, Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái; đèo Mã Pì Lèng tỉnh Hà Giang; đèo Ô Quy Hồ nối liền hai tỉnh Lào Cai và Lai Châu; đèo Pha Đin là nơi tiếp giáp theo hướng Đông – Tây giữa tỉnh Sơn La và tỉnh Điện Biên. Tây Bắc còn có một nền văn hóa đặc sắc với 23 dân tộc sinh sống. Nếu muốn hình dung ra cuộc sống các dân tộc nơi đây thì chỉ cần một câu ngắn gọn nhưng quá đầy đủ đó là “Người xá ăn lủa, người H’mông ăn sương, người thái ăn nước” (có nghĩa là người H’Mông sống trên đỉnh núi cao quanh năm mây mù, sương gió, người Thái sống ven các con suối…). Người dân tộc Thái chiếm dân số đông nhất ở Tây Bắc và sắc thái văn hóa rõ nét, rất dễ nhận thấy. Những bản làng ẩn hiện sau lũy tre, vẻ đẹp của người phụ nữ dân tộc Thái hiện lên với dáng vóc thắt đáy lưng ong, những áng tóc mây chảy dài bên bờ vai và những nụ cười với hàm răng trắng muốt. Bên cạnh đó là những món ăn mang hương vị núi rừng, những điệu xòe say đắm lòng người….

Nhưng để hiểu về đời sống văn hóa của dân tộc Thái Tây Bắc thì phải tìm hiểu về dòng Nặm Tốc Tát nơi cửa thiên đàng đưa linh hồn của người Thái sang thế giới bên kia. Theo quan niệm của người Thái Tây Bắc, cuộc sống đích thực đó là sau khi chết, linh hồn vượt qua cửa thiên đàng để có một cuộc sống mới. Đó là dòng Nặm Tốc Tác tại xã Thạch Lương – huyện Văn Chấn – tỉnh Yên Bái.

Qua những cung đèo Tây Bắc, chúng tôi đã đến với lòng chảo Nghĩa Lộ – Mường Lò. Dòng Nặm Tốc Tát huyền bí mà linh hồn người dân tộc Thái Đen Tây Bắc khi chết thường muốn đến dưới chân núi thuộc xã Thạch Lương – huyện Văn Chấn – tỉnh Yên Bái.

Hiện nay, xã Thạch Lương không chỉ được biết đến với Nặm Tốc Tát, được coi là đường lên trời của người Thái Đen Tây Bắc mà đang trở thành một xã điểm của huyện Văn Chấn trong phát triển kinh tế nông nghiệp.

Trước khi đặt chân tới dòng “Nặm Tốc Tát”, chúng tôi phải qua một bãi đá cổ hàng nghìn tảng, được gọi là: “Đông Quái Hà”, tức rừng trâu chết toi, gọi là rừng trâu chết toi vì một ngày ở khắp vùng Tây Bắc và lân cận có nhiều người qua đời, bởi vậy số lượng trâu dùng trong các lễ cúng tế nhiều như bị chết dịch.

Nhà Thái học Lò Văn Biến lý giải, người Thái Đen cho rằng đây là nơi linh hồn những con trâu là vật tế trong những đám ma hóa thành, hàng năm khi đến mùa vụ, những linh hồn từ cõi trời sẽ xuống dắt lên cày bừa. Trong “Đông Quái Hà”, trâu đá to nhất là của hai vợ chồng Tạo Xuông, người có công đưa người Thái Đen thiên di từ phương Bắc vào Việt Nam từ thế kỷ 11. Trâu đá của Tạo Lò, con trai của ông bà Tạo Xuông, là người tiếp tục sự nghiệp của cha xây dựng nên đất Mường Lò rộng lớn phì nhiêu nhỏ hơn chút ít.

Chúng tôi bắt đầu khám phá dòng Nặm Tốc Tát bằng cách đi ngược dòng suối. Dòng thác bắt nguồn từ trên núi cao thuộc huyện Trạm Tấu – tỉnh Yên Bái. Dòng suối như từ trên trời đổ xuống, xung quanh mây vờn huyền ảo, đường độc đạo ngược núi uốn lượn quanh co. Dòng thác này có ba vũng nước sâu trong vắt là nơi những linh hồn tắm sạch bụi trần. Để ý kỹ sẽ thấy càng đi lên cao con suối càng nhiều đá to giống như những bậc thang lên trời vậy !

Nhà Thái học Lò văn Biến lý giải quan niệm nhân sinh trong vòng đời của người Thái Tây Bắc. Người Thái có quan niệm, con người có 3 giai đoạn (vòng đời): một là sinh ra, hai trưởng thành, ba là lúc chết. Tất cả các giai đoạn là do trời định sẵn, đầu thai lúc nào, đẻ giờ nào, rồi đến khi trưởng thành lấy vợ như thế nào, lấy lúc nào, ngày nào, tháng nào. Đặc biệt, với cái chết, họ cảm thấy thoải mái hơn vì họ sẽ sang đất tổ, sẽ nuôi nhiều hi vọng lớn hơn, coi như trời cho xuống trần gian, nay đã hoàn thành nhiệm vụ và được trở về quê cũ.

Đặc biệt hơn, người Thái quan niệm có sự tồn tại của hai thế giới. Thế giới thực gồm sự sống của con người và muôn loài mà con người thấy được. Còn thế giới hư vô là lực lượng quyết định sự sống trên trái đất. Trong thế giới hư vô lại có “phi” là linh hồn của sự sống. Con người cùng vạn vật trên trái đất đều do “phi” tạo nên từ hình thù tới sự sống. Còn đấng sáng tạo ra “phi” là “phi then”, còn có nghĩa là chủ cõi trời. Quan niệm này chỉ dùng cho người Thái Đen và ngày nay người Thái Đen Tây Bắc và các vùng lân cận vẫn giữ tục hỏa táng và để lên được trời, những linh hồn người khi qua đời muốn tiếp tục sống ở một thế giới khác phải đi qua dòng “Nặm Tốc Tát” tức là thác nước rơi.

Nhà Thái học  Lò Văn Biến cũng cho biết, đây không phải là một quan niệm có tính mê tín dị đoan. Cũng như nhiều dân tộc khác, khi xã hội phát triển đến một trình độ văn minh nhất định, đều có chung một nhận thức và quan niệm về thế giới thứ 2. Dân tộc Thái Đen cũng có quan niệm như vậy !

Cũng theo Nhà Thái học Lò Văn Biến thì không chỉ có người Thái Đen Tây Bắc, mà còn có cả những người Thái Đen từ Lào, Thái Lan… cũng tin vào điều này. Sự thực về những linh hồn người Thái Đen Tây Bắc lên trời theo Nặm Tốc Tát  ra sao, không ai lý giải cụ thể được nhưng có thể nói Nậm Tốc Tát  là một cách lí tưởng hóa cuộc sống, chắp cánh cho những ước mơ về một thế giới ấm no hạnh phúc của người dân lao động.

Ngày nay người Thái Đen Tây Bắc và các vùng lân cận vẫn giữ tục hỏa táng và dẫn hồn lên trời theo đường “Nặm Tốc Tát”, nhưng đã có nhiều tiến bộ trong lối sống. Nếp sống văn minh đã dần thay thế những hủ tục lạc hậu, “Nặm Tốc Tát” và “Đông quái hà” vẫn được tôn trọng và bảo vệ như một hành động hướng về cội nguồn. Hiện nay, bãi đá cổ “Đông Quái Hà” và dòng “Nặm Tốc Tát’ đã được UBND tỉnh Yên Bái tổ chức bảo tồn, coi đây là một di tích văn hóa và đưa vào khai thác phục vụ du lịch.

Còn đối với chúng tôi, dòng Nặm Tốc Tát vẫn đứng đó với sự huyền bí mà hiện nay loài người ai cũng đi tìm về một thế giới mà con người được sống với chính mình, chắp cánh cho những ước mơ về một thế giới ấm no hạnh phúc của người dân lao động. Đó vẫn là câu hỏi cho hàng nghìn năm sau.

Nguyễn Nhật Thanh