Báo chí chuyển mình đồng hành cùng đất nước

VHDN: Sau 50 năm giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước và gần 40 năm đổi mới, Việt Nam lại bước vào cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy để đất nước vươn mình phát triển. Hòa vào dòng chảy đó, báo chí cũng phải tự làm mới mình để thích ứng với thời đại số và phụng sự Tổ quốc trong kỷ nguyên mới. Xây dựng văn hóa cơ quan báo chí và văn hóa người làm báo là một trong những giải pháp căn bản để báo chí cách mạng Việt Nam chuyển mình đồng hành cùng đất nước.

Trưởng thành cùng thăng trầm của dân tộc

Cách đây tròn một thế kỷ, ngày 21/6/1925, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập ra tờ Thanh Niên – tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam, mở ra một dòng chảy báo chí mới: báo chí phụng sự lý tưởng cách mạng, đồng hành cùng vận mệnh dân tộc.

Ra đời trong khói lửa của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, trưởng thành cùng bao thăng trầm của đất nước, lớp lớp người làm báo đã làm nên truyền thống vẻ vang, rất đáng tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam, đúng như lời Bác Hồ căn dặn: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”… Ngời sáng tinh thần chiến đấu, trong những năm kháng chiến chống xâm lược, báo chí thực sự là một “binh chủng” đặc biệt… Nhiều tác phẩm báo chí trở thành tiếng gọi non sông thúc giục đồng bào đứng lên cứu nước. Nhiều nhà báo đã không tiếc máu xương nơi chiến trường, nhiều người đã lặng lẽ hy sinh vì dòng tin nóng hổi, trung thực. Chính họ là những người “viết nên lịch sử” bằng ngòi bút, bằng cả trái tim yêu nước nồng nàn và tinh thần trách nhiệm với Tổ quốc, với Nhân dân.

Ảnh: Vũ Quang Thái.

Khi non sông liền một dải, hòa cùng dòng chảy kiến thiết đất nước, báo chí luôn là lực lượng tiên phong, cổ vũ nhân tố mới, nhân rộng các điển hình tiên tiến, đồng thời phê phán những quan điểm sai trái, âm mưu và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo đồng thuận trong xã hội. Đội ngũ người làm báo đã và đang tham gia tích cực trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí và các tệ nạn xã hội. Họ cũng là cầu nối góp phần tăng cường tình đoàn kết, thúc đẩy hội nhập, nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế…

Suốt 100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã không ngừng trưởng thành, luôn giữ vững vai trò là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng – văn hóa, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, là tiếng nói tin cậy phản ánh hơi thở cuộc sống, tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân đến các cơ quan, ban ngành chức năng…

Bước vào kỷ nguyên số, báo chí Việt Nam đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới. Cách mạng công nghiệp 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI), mạng xã hội và truyền thông đa nền tảng đang làm thay đổi cách thức sản xuất và tiếp nhận thông tin. Trong bối cảnh ấy, người làm báo càng cần giữ vững bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, đổi mới sáng tạo để báo chí tiếp tục là dòng chảy trung thực, là điểm tựa tinh thần của xã hội, và là động lực thúc đẩy phát triển đất nước.

Văn hóa là ngọn đuốc soi đường cho người làm báo

Trong thời đại toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, cơ chế thị trường đã len lỏi vào hầu hết các lĩnh vực đời sống xã hội, trong đó có báo chí. Thực tế này mang đến nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, đặc biệt là nguy cơ thương mại hóa nội dung, xung đột giữa mục tiêu lợi nhuận và sứ mệnh thông tin, tuyên truyền, giáo dục, phản biện của báo chí.

Trước đây, báo chí phần lớn được tài trợ bởi ngân sách nhà nước, chủ yếu phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền và thông tin định hướng. Tuy nhiên, trong bối cảnh đổi mới và hội nhập, báo chí từng bước phải tự chủ tài chính hoặc tự chủ hoàn toàn. Việc phải tự tìm kiếm nguồn thu, đặc biệt qua quảng cáo, phát hành, tài trợ,… khiến các cơ quan báo chí dần thích ứng với quy luật cung – cầu và cạnh tranh của thị trường.

Vận hành theo cơ chế thị trường buộc báo chí phải chuyên nghiệp hóa hoạt động, nâng cao chất lượng nội dung, đầu tư công nghệ hiện đại và có chiến lược phát triển bài bản. Những đơn vị báo chí năng động đã biết khai thác hiệu quả mạng xã hội, nền tảng số, và các mô hình truyền thông đa phương tiện để thu hút độc giả.

Trong kỷ nguyên bùng nổ thông tin hiện nay, báo chí càng phải giữ vai trò then chốt trong việc định hướng dư luận, phản ánh chân thực mọi mặt đời sống và góp phần thúc đẩy tiến bộ xã hội. Song hành với sự phát triển mạnh mẽ về công nghệ, truyền thông, lo về kinh tế để duy trì các hoạt động báo chí, nghề báo cũng đang đối mặt với những thách thức liên quan đến đạo đức nghề nghiệp và văn hóa hành nghề. Những năm gần đây, không ít trường hợp báo chí đăng tải thông tin sai lệch, thiếu kiểm chứng, giật tít câu view, thậm chí xâm phạm đời tư cá nhân. Việc khai thác tin tức một cách thiếu nhân văn, phục vụ mục tiêu thương mại thay vì trách nhiệm xã hội, đã làm tổn thương niềm tin của công chúng đối với báo chí. Trong môi trường cạnh tranh thông tin khốc liệt, một số cơ quan báo chí, phóng viên chạy theo xu hướng nhanh – sốc – độc, làm mờ đi ranh giới giữa báo chí chính thống và tin đồn thất thiệt. Thậm chí, một số nhà báo vì lợi ích cá nhân hoặc nhóm lợi ích đã vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, đe dọa cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp để trục lợi, làm xói mòn uy tín của nền báo chí cách mạng.

Người làm báo có đạo đức là người không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn đề cao lương tâm nghề nghiệp, tôn trọng sự thật và con người. Một người làm báo chân chính phải đặt lợi ích công chúng lên trên hết, biết phản biện một cách xây dựng, tôn trọng sự đa dạng của xã hội và tránh tuyệt đối việc lợi dụng truyền thông để thao túng dư luận. Việc tác nghiệp cũng cần tuân theo nguyên tắc khách quan, công bằng, không bị chi phối bởi quyền lực, tiền bạc hay các nhóm lợi ích…

Để góp phần xây dựng văn hóa cơ quan báo chí và văn hóa người làm báo, đòi hỏi người làm báo phải biết lắng nghe, tôn trọng sự thật, tránh khuynh hướng định kiến hoặc lợi dụng vị trí để trục lợi cá nhân. Các nhà báo cũng cần thường xuyên được đào tạo, cập nhật kiến thức pháp luật, đạo đức nghề nghiệp, đồng thời nuôi dưỡng lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm và sự chính trực. Các cơ quan báo chí phải xây dựng bộ quy tắc ứng xử nội bộ rõ ràng, có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc tác nghiệp của phóng viên. Trong khi đó, cơ quan quản lý nhà nước về báo chí cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, xử lý nghiêm các sai phạm trong lĩnh vực báo chí, đồng thời khuyến khích những tác phẩm chất lượng, nhân văn, phản ánh trung thực đời sống xã hội…

Đạo đức và văn hóa báo chí không chỉ là yêu cầu nghề nghiệp mà còn là tiêu chí đánh giá sự trưởng thành và uy tín của nền báo chí một quốc gia. Trong bối cảnh truyền thông đang thay đổi chóng mặt, việc gìn giữ và phát huy những giá trị cốt lõi ấy chính là chìa khóa để báo chí tiếp tục đóng vai trò dẫn dắt và đồng hành cùng sự phát triển của đất nước.

Lê Quang

(Theo Tạp chí in VHDNVN tháng 6/2025)