Bỏ thuế khoán từ 1/1/2026, hộ kinh doanh cần chuẩn bị gì?

Theo lộ trình đã được xác định, từ ngày 1/1/2026, thuế khoán đối với hộ và cá nhân kinh doanh sẽ được bãi bỏ, thay bằng cơ chế kê khai, tự tính, tự nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế. Cả nước hiện có khoảng 2,5 triệu hộ kinh doanh đang nộp thuế, trong đó phần lớn áp dụng phương thức khoán. Việc chuyển đổi vì vậy không chỉ tác động đến từng hộ riêng lẻ mà còn ảnh hưởng tới toàn bộ bức tranh quản lý thuế khu vực kinh tế cá thể.

Vấn đề đầu tiên mà hộ kinh doanh cần chuẩn bị là sổ sách, hóa đơn và thói quen ghi chép. Trong cơ chế thuế khoán, nhiều hộ chỉ cần nộp mức thuế cố định hằng tháng, không phải theo dõi chi tiết doanh thu chi phí. Khi chuyển sang kê khai, hóa đơn điện tử trở thành yêu cầu bắt buộc, doanh thu phải được ghi nhận theo từng giao dịch, từng thời điểm. Đây là rào cản lớn đối với các hộ nhỏ lẻ, kinh doanh gia đình, không có nhân sự kế toán chuyên trách. Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, không ít hộ còn lúng túng với các khái niệm cơ bản như kỳ kê khai, thời điểm lập hóa đơn hay lưu trữ chứng từ điện tử.

Một vướng mắc nổi bật khác là xử lý doanh thu chuyển tiếp, phần doanh thu phát sinh trong giai đoạn thuế khoán nhưng được ghi nhận, thu tiền hoặc xuất hóa đơn sau khi đã chuyển sang kê khai. Ví dụ, một hộ kinh doanh vật liệu xây dựng giao hàng cho công trình từ tháng 11–12 khi còn nộp thuế khoán, nhưng chủ đầu tư yêu cầu sang tháng 1 năm sau mới xuất hóa đơn để thanh toán. Khi đó, toàn bộ hóa đơn lập sau thời điểm chuyển đổi bị tính vào doanh thu kê khai, khiến hộ lo ngại bị “tính thuế hai lần”, bởi mức khoán cũ đã bao hàm hoạt động kinh doanh trước đó. Tình huống tương tự cũng xảy ra với các hộ kinh doanh dịch vụ tổ chức sự kiện, sửa chữa nhà ở, bán hàng theo hình thức bán chịu hoặc nhận tiền đặt cọc trước.

Hàng tồn kho cũng là bài toán không dễ giải. Nhiều hộ nhập hàng trong thời kỳ thuế khoán từ các nguồn nhỏ lẻ, không có hóa đơn đầu vào đầy đủ. Khi bán số hàng này sau thời điểm chuyển sang kê khai, doanh thu bán ra buộc phải xuất hóa đơn điện tử và kê khai thuế, nhưng chi phí đầu vào lại không đủ chứng từ hợp lệ để hạch toán. Điều này khiến lợi nhuận tính thuế trên sổ sách cao hơn thực tế, làm tăng nghĩa vụ thuế và tạo tâm lý lo lắng cho người kinh doanh.

Bên cạnh yếu tố kỹ thuật, chi phí tuân thủ cũng là mối quan tâm lớn. Việc mua chữ ký số, sử dụng phần mềm hóa đơn điện tử, thuê dịch vụ kế toán khiến chi phí cố định của hộ kinh doanh tăng lên. Với những hộ có doanh thu chỉ vài trăm triệu đồng mỗi năm, đây là áp lực không nhỏ. Cùng với đó là tâm lý e ngại bị xử phạt nếu kê khai sai, nộp chậm hoặc không nắm rõ quy định mới, dù không có ý định trốn thuế.

Theo ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc một công ty tư vấn thuế lớn tại TP. Hồ Chí Minh, hộ kinh doanh cần chuẩn bị ít nhất ba việc trước thời điểm chuyển đổi. Thứ nhất là rà soát lại toàn bộ hoạt động kinh doanh, đặc biệt các giao dịch bán chịu, hợp đồng dở dang và lượng hàng tồn kho tại thời điểm chuyển đổi. Thứ hai là tập làm quen với việc ghi chép doanh thu hằng ngày, lưu trữ chứng từ, không đợi đến khi chính thức áp dụng mới bắt đầu. Thứ ba là chủ động trao đổi với cơ quan thuế hoặc đơn vị tư vấn để được hướng dẫn cách xác định doanh thu chuyển tiếp, tránh hiểu sai và tự tạo rủi ro cho mình.

Từ góc độ quản lý, nhiều chuyên gia cho rằng cần có cơ chế chuyển tiếp mềm, không hồi tố và hạn chế xử phạt trong giai đoạn đầu đối với các sai sót mang tính kỹ thuật. Khi dữ liệu quá khứ của hộ kinh doanh vốn không đầy đủ, việc yêu cầu ngay lập tức tuân thủ chuẩn mực kê khai như doanh nghiệp là không thực tế. Chỉ khi người nộp thuế hiểu đúng, làm đúng và thấy rõ sự công bằng, chính sách bỏ thuế khoán mới thực sự phát huy hiệu quả.

Bỏ thuế khoán là bước đi tất yếu nhằm minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và hiện đại hóa quản lý thuế. Tuy nhiên, với hộ kinh doanh, đây không chỉ là câu chuyện chính sách mà là bài toán chuẩn bị cụ thể, từ sổ sách, hóa đơn đến nhận thức pháp lý. Chuẩn bị sớm, hiểu đúng và được hỗ trợ kịp thời sẽ là chìa khóa để quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ, hạn chế rủi ro và tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của khu vực kinh tế cá thể.

Nguồn: Báo Công lý