Bông điệp…

VHDN: Gọi “tên chữ” là Hoa Kim Phượng, nhưng dân xứ Nẫu (Phú Yên) quen dân dã cứ gọi bằng cái tên bông (tức hoa) Điệp. Bông điệp với người quê đất Phú xưa dường quen lắm: đi đâu cũng gặp; từ chùa chiền, miếu mạo tới các nhà dân trong làng. Nhà tôi không trồng, nhưng nhà bác Bốn cặp rào nhà tôi có hai cây trồng trước sân bự chảng. Hai cây điệp ra hoa một vàng một đỏ. Cây thân mộc, lá kép lông chim, đơm hoa suốt bốn mùa xuân hạ thu đông. Hoa điệp ra nơi đầu cành, không buông rủ mà mỏng mảnh vươn cao hình ngọn đuốc. Từ “trục hoa” chính thẳng đứng tia ra vô số “cánh tay hoa” nhỏ bằng que tăm. Mỗi “tay” đính trên đầu một búp hoa tròn sẽ từ từ bung nở lúc tới độ mãn khai. Hoa nhỏ, nhưng tập hợp cả chùm nhìn từ xa hệt ngọn đuốc cháy bừng giữa không trung, rất ấn tượng! Hai cây điệp liên tục ra hoa, hoa cũ chưa kịp tàn, ngoảnh đi ngoảnh lại đã thấy cây đâm hoa mới. Chưa hết, nơi những “đuốc hoa” tàn rụng đi sẽ thay bằng chi chít quả. Quả trông hơi giống quả phượng vĩ – có điều nhỏ hơn nhiều…

Ngày nhỏ tôi mê hai cây điệp ấy lắm. Rảnh rỗi lúc nào lại chạy u sang nhà bác, lẩn quẩn dưới gốc cây mà bày trò bắt nẻ (đánh chuyền), chơi ô hoặc bày hàng. Cây điệp lá thưa, không cho bóng mát nhiều nhưng bù lại “sản phẩm” cấp cho lũ nhỏ ăn chơi lại vô cùng phong phú. Hoa, lá hái đem làm đồ chơi, vật trang điểm hoặc món ăn trong các trò chơi đám cưới, bán mua, bày cỗ. Trái chớm già sẽ được cả bọn hè nhau khều xuống, bóc lấy hạt ăn. Bóp, tách đôi hai mảnh vỏ gỡ lấy hạt. Bóc lớp “vỏ áo” xanh mỏng bao ngoài hạt sẽ lộ ra bên trong lớp cơm màu trắng trong, nhai bùi bùi, deo dẻo, không quá ngon, nhưng được cái ăn hoài không ớn. Con bé “nấm lùn” phàm ăn như tôi những buổi trưa trốn ngủ buồn miệng lại lẻn vác sào sang nhà bác Bốn, lóng nhóng dưới gốc cây nghiêng ngó tìm khều trái điệp. Bác Bốn thấy thương, chép miệng kêu anh Tèo: mầy đội mũ trèo lên hái cho em ít trái, để nó cứ loay hoay dang nắng hoài rồi bịnh…. Được lệnh, anh Tèo dạ ran, đu thoan thoắt lên cây. Anh hái tài ghê, loáng cái đã tụt xuống, trút vô vạt áo cho tôi một lô trái điệp chớm già…

Vậy nhưng, hai cây điệp nhà bác Bốn trồng không chỉ để phục vụ lũ nhỏ “ăn chơi”. Hoa điệp còn dùng làm đồ cúng. Hoa ra nhiều, ra khỏe bất kể mùa tiết; thân hoa lại cứng cáp dễ cắm bình nên rất tiện cho nhu cầu cúng kiến các ngày rằm, mồng một hoặc giỗ chạp của người quê. Trồng điệp không vì mục đích riêng nhà mình xài, vậy nên hai cây điệp nhà bác Bốn cứ giống như “của chung” cả xóm. Con nít xúm tới gốc điệp nhà bác chơi đông đỏ. Nhà tôi, nhà cô Năm, chú Tám, thím Mười… – đã thành lệ – hễ cứ có cúng giỗ là… chạy thẳng sang nhà bác Bốn bẻ bông không cần hỏi xin! Vui cái, bác Bốn cũng không bao giờ phàn nàn, còn ra phụ một tay bẻ giúp cho nhanh (?!). Sau này lớn lên, tôi có đem cái thắc mắc ấy đi hỏi mẹ. Mẹ cười: quê mình, ai giúp bà con được bình bông nải quả trong chuyện cúng kiến là “tạo phước” đó con…. À, ra vậy. Giờ thì tôi hiểu vì sao những cây điệp đất quê tôi ngày ấy sống khỏe, sống dai đến vậy. Cây như biểu tượng của tình tương thân tương ái, như sợi dây gắn kết vô hình mà bền chặt không rời của những cộng đồng quê xưa – mà giờ đây đã ít nhiều mai một khi cơn lốc hiện đại đang dần “phố hóa” những làng quê…

Tạp bút của Y Nguyên ( Theo Tạp chí in VHDNVN tháng 5/2023 )