Huyện Thanh Chương (tỉnh Nghệ An) Công bố Quyết định công nhận “Lễ hội Đền Bạch Mã là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”

VHDN: Sáng ngày 28/2 (tức mồng 9/2 âm lịch) huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An đã long trọng tổ chức khai mạc Lễ hội Đền Bạch Mã năm 2023. Ngoài các hoạt động truyền thống tại Lễ hội, điểm nhấn của lễ hội năm nay huyện tổ chức công bố Quyết định của Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch công nhận “Lễ hội Đền Bạch Mã là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.

Đền Bạch Mã là một trong những ngôi đền linh thiêng ở xứ Nghệ.

 Lễ hội đền Bạch Mã đã có từ rất lâu đời. Trước đây dưới thời phong kiến, hàng năm tại đền lễ được tổ chức hai lần. Đó là lễ tế hiệp được tổ chức vào dịp đầu xuân để tế thần Bạch Mã và các thành hoàng trong vùng và lễ tế điển được tổ chức vào ngày 13/6 âm lịch là ngày mất của tướng quân Phan Đà để tế thần Bạch Mã và những người được thờ phụng trong đền, bao gồm các phó tướng và nghĩa quân đã cùng Phan Đà chiến đấu và hy sinh

Đền Bạch Mã là 1 trong 4 ngôi đền linh thiêng nhất xứ Nghệ. Đền Bạch Mã được lập để thờ danh tướng Phan Đà – Người thôn Chi Linh xã Võ Lỉệt, huyện Thanh Chương từng giúp Bình Định Vương Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Ông hy sinh khi mới 24 tuổi trong một trận đánh ác liệt. Đánh giá công lao của ông, sau này khi lên ngôi vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) đã truy phong cho ông là “Đô Thiên Đại Đế Bạch Mã Thượng Đẳng Phúc Thần”  cho lập đền thờ và liệt vào hàng “Điển lễ Quốc tế”, nghĩa là tế lễ theo nghi thức nhà nước do quan triều đình làm chủ tế. Về sau, các triều đại phong kiến đã tiếp tục sắc phong hơn 100 đạo sắc và gia phong là Thượng Thượng Thượng Đẳng tối linh tôn thần.

  Đền Bạch Mã cũng là nơi ghi dấu ấn nhiều sự kiện lịch sử quan trọng gắn với các sự kiện chinh phục phương Nam của nhiều triều đại phong kiến, nhiều bậc vua chúa đã từng đến dâng hương và lưu trú tại đền. Có câu chuyện kể rằng trong một lần chinh phạt phương Nam khi vào đến Nghệ An đêm nằm mơ vua Lê Thánh Tông thấy có một võ tướng cưỡi một con ngựa trắng đến phủ phục dưới chân vua và nói: nhà thần ở gần sông, cảnh vật hữu tình, dân gian thuần hậu mời thánh thượng ghé qua. Tỉnh dây vua cho gọi các quan văn võ cùng đi và gọi thêm các quan tại địa phương đến hỏi thì được biết thần đền Bạch Mã đến báo mộng và vua đã đến ngủ lại đền. Sau khi chinh chiến phương Nam thắng lợi trên đường trở về đức vua quay lại đền bái tạ và cho nâng cấp tu bổ lại đền… Trong cao trào cách mạng 1930-1931, Đền Bạch Mã được sử dụng để tổ chức các hoạt động bí mật của tổ chức Nông hội xã Võ Liệt. Năm 1945, nhân dân tổng Võ Liệt đã tập trung tại đền trước lúc đến huyện đường lật đổ chính quyền thực dân phong kiến và rất nhiều sự kiện quan trọng khác. Với những giá trị như vậy, ngày 24/3/1994 Bộ Văn hóa Thông tin đã có Quyết định xếp hạng Đền Bạch Mã là “Di tích lịch sử văn hóa – Kiến trúc nghệ thuật” cấp Quốc gia. Hiện nay, Đền Bạch Mã tọa lạc trên khuôn viên rộng 4.894m2 ở thôn Tân Hà, xã Võ Liệt huyện Thanh Chương. Đây là một quần thể kiến trúc đẹp, độc đáo, bố cục hài hòa được chạm khắc nhiều họa tiết tinh xảo theo các đề tài dân gian. Trong điện còn lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật đồ tế khí quý hiếm, làm tăng thêm giá trị lịch sử, tâm linh của di tích.

Điểm nhấn của Lễ hội năm nay là công bố “chứng nhận Lễ hội Đền Bạch Mã là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia”. Theo đó, các hoạt động phục vụ lễ hội được lựa chọn rất chu đáo, chuyên nghiệp và bài bản, nhất là hội thi nữ sinh thanh lịch.

 Theo kế hoạch, Lễ hội Đền Bạch Mã sẽ diễn ra từ ngày 28/2 – 01/3/2023 (tức 08-09/2 âm lịch). Lễ hội Đền Bạch Mã năm nay sẽ tổ chức bao gồm các nội dung: lễ khai quang, lễ yết cáo, lễ tế thần, lễ công bố “chứng nhận Lễ hội Đền Bạch Mã là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia”. Riêng về phần hội, ngoài duy trì  môn vật cù – một hoạt động văn hóa đặc sắc chỉ có riêng ở lễ hội đền Bạch Mã thì hoạt động bóng chuyền, bóng đá tại lễ hội cũng được thay đổi theo hướng nâng cao chất lượng. Ngoài ra, các hoạt động kéo co, đập niêu, bình, xướng, họa thơ; thi “Nữ sinh thanh lịch”; trưng bày các bộ tranh lưu động… cũng được tổ chức với nhiều đổi mới. Song song với các hoạt động trên, Huyện cũng chỉ đạo Hội Nông dân, Hội Phụ nữ huyện và Đoàn Thanh niên phối hợp với các xã tổ chức các gian hàng trưng bày, giới thiệu, quảng bá 20 sản phẩm OCOP của huyện.

 Lễ hội đền Bạch Mã là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Thông qua tổ chức Lễ hội đền Bạch Mã để các thế hệ, nhất là thế hệ trẻ ôn lại truyền thống đánh giặc ngoại xâm của cha ông, tưởng nhớ và tôn vinh danh tướng Phan Đà đã hy sinh vì quê hương, đất nước, đồng thời thể hiện cách ứng xử, nếp sống, phong tục tập quán của địa phương, tăng cường tinh thần đoàn kết cộng đồng.

Lâm Oanh

Theo Tạp chí VHDNVN tháng 3/2023