Nghề sản xuất muối truyền thống Bà Chúa Muối là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia

VHDN: Ngày 09/5/2025, xã Thụy Hải, Thái Thụy, Thái Bình (cũ), nay là xã Thái Thụy, tỉnh Hưng Yên, vinh dự đón nhận Quyết định của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, chứng nhận nghề làm muối truyền thống của xã Thụy Hải là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Hạt muối Tam Đồng – ở đất Bà Chúa Muối, được gọi là muối nhạt, muối ngọt, tan nhanh trong nước. Khi cho một hạt muối vào cổ họng, vị mặn tan đi, còn lại vị ngọt đọng nơi cuống họng, có đặc tính tự nhiên khác biệt, cực quý ở góc độ y học, mà trên thế giới chưa nước nào có được. Nước biển ở đây chỉ kết tinh NaCL 25%, còn lại là các nguyên tố vi lượng có lợi cho sức khỏe, như: magie, kali, photpho, lưu huỳnh,… Vì vậy trước đây người Pháp đã gọi đó là “Hoa muối”, rất đắt, được ví như là “vàng trắng”.

Ảnh minh họa.

Không gian mở rộng từ “Trà Mã” ở Tam Đường (Lai Châu), đến “Muối Mã” ở Tam Đồng (Thái Bình) thật là viên mãn. Đây chính là “Con đường tơ lụa”… Nước biển mang phù sa bồi nghiêng thoai thoải Tam Đồng hòa lẫn với nước cửa sông Hóa, đã cho riêng Tam Đồng một sản vật trời ban: Đó là muối mô!

Làng nghề muối truyền thống của Bà Chúa Muối có từ hơn 727 năm trước rất đặc biệt, nước biển, nước chạt, lọc qua cát, hòa vị phù sa sông Hóa, kết hợp với nắng, gió Nam Thượng trên cao, tạo nên những hạt muối 12 giờ, nhẹ, tơi xốp, trắng tinh, lấp lánh dưới ánh nắng mặt trời… Cho một chút muối vào tách cà phê, ly nước hoa quả, giúp cân bằng vị, tăng độ ngon ngọt của trái cây.

Tạo hóa đã ban cho vũ trụ chúng ta các dạng tương tác tối ưu. Cơ thể chúng ta là một tiểu vũ trụ hòa trong đại vũ trụ. Bác sĩ chuyên khoa II, Bùi Thanh nói: Nếu thiếu đi một dưỡng chất nào đó, cơ thể sẽ bị rối loạn chuyển hóa sinh ra bệnh tật, và nó sẽ được bù lại phần nào đó có trong thành phần của hạt muối phơi cát truyền thống – muối mô, do muối này rất cần thiết cho tế bào. Còn các nhà hóa học chuyên ngành Lợi dụng nước biển, cho rằng: Khôi phục sự cân bằng của muối mô (có 12 loại) trong cơ thể sẽ loại bỏ được triệu chứng bệnh và phục hồi sức khỏe, vì muối này có thành phần cấu tạo tế bào. Ví như, canxi florua có chức năng tạo mô đàn hồi của da, cơ và mạch máu, có trong men răng và trên bề mặt của xương; canxi photsphate có chức năng hỗ trợ sự hình thành tế bào mới, quá trình tiêu hóa; canxi sulfat có chức năng lọc máu, hỗ trợ gan loại bỏ chất thải… Muối Tam Đồng dù ít hay nhiều đều có đủ thành phần của 12 loại muối mô.

Theo y học cổ truyền, muối miền Bắc đã được coi như “Một loại thần dược”. Bằng phương thức sản xuất muối phơi cát ở Phủ Bà Chúa Muối, muối nơi đây có giá trị y học rất lớn. Đây chính là giá trị di sản muối to lớn – công lao của Bà Chúa Muối để lại cho hậu thế! Hạt muối ở vùng đất của Bà Chúa Muối chính là dược phẩm, thực phẩm để bù đắp nguồn khoáng chất tuyệt vời cho con người. Đây là một phát hiện rất lớn về mặt dinh dưỡng trong sản phẩm muối di sản Bà Chúa Muối.

Nhận rõ giá trị của muối Tam Đồng, nhiều hội thảo khoa học đã được tổ chức tại địa phương từ những năm trước. Ngày 30 tháng 5 năm 2018, TS. Cao Sĩ Kiêm, PGS. TS. Hoàng Sơn, cư sĩ Nguyễn Gia Tường và tôi cùng địa phương đã tổ chức Hội thảo khoa học di tích lịch sử Phủ Bà Chúa Muối / Di sản Hợp tác xã Muối ở Tam Đồng, tại Phủ Bà Chúa Muối; Năm 2019, tỉnh Thái Bình đã tổ chức Hội thảo khoa học bảo vệ nghề sản xuất muối truyền thống kết hợp sinh thái, du lịch, có sự tham gia của ông Ngô Đông Hải, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy và đại diện các bộ, ngành. Hội thảo đã khẳng định và góp phần vào việc bảo vệ và giữ gìn được di sản muối của Bà Chúa Muối.

Việc Nhà nước chứng nhận nghề sản xuất muối truyền thống Bà Chúa Muối là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia đã làm sống lại hạt muối ngọt quý giá này!

Cùng với trải nghiệm làng nghề sản xuất muối truyền thống, thưởng ngoạn trên bãi biển vô cực trải rộng khoảng 10 km, thăm cảng biển nước sâu Diêm Điền thuộc xã Thái Thụy,…sẽ là điểm đến ý nghĩa trong hành trình du lịch văn hóa tâm linh của du khách trong và ngoài nước.

Trần Minh Thu

(Theo Tạp chí in VHDNVN tháng 8/2025)